پرويز جاهد منتقد فيلم

	از راست عزت الله انتظامی، بهرام رادان و ليلا حاتمی

ليلا حاتمی (فروزنده)، بهرام رادان(سهند) و پولاد کيميايی(محسن) سه جوان دانشجوی شهرستانی اند که به سرخوردگی رسيده اند. اينک آنها با انگيزه های متفاوت به دنيای گانگستر ها و قتل و جنايت قدم می گذارند و آينده تلخ و تراژيکی را برای خود رقم می زنند.

حکم با سکانس پرهيجان و نفس گير هجوم اين سه جوان به منزل ويلايی مهندس حميد کاظم شروع می شود. مهاجمان که نقاب سياهی به چهره زده اند پس از ورود به خانه و به گروگان گرفتن مهندس و همسر او به تدريج نقاب از صورت برداشته و هويت خود را بر آنها برملا می کنند.

فروزنده منشی سابق مهندس بوده و چند بار از او باردار و سپس مجبور به سقط جنين شده است. اکنون معشوق دوران دانشجويی اش(محسن) فروزنده را به آنجا کشانده تا انتقام او را از مهندس زنباره بگيرند.

آنها قصد دارند پس از تنبيه مهندس و برداشتن اسناد و پول و جواهرات او از مرز خارج شوند. اما محسن به آنها خيانت کرده و پس از برداشتن پول ها و جواهرات به دار و دسته تبهکاران پيوسته و به آدمکشی حرفه ای تبديل می شود.

	خسرو شکيبايی (راست) و جلال پيشواييان

مسعود کيميايی در تازه ترين فيلم خود به شدت معاصر است . آدمها عليرغم ظاهر خود رنگ و نشانی از امروز دارند و با اينکه نگاهشان به گذشته حسرت بار و پردريغ است، گذشته ای که هميشه با آنهاست و هيچگاه نمی توانند خود را از آن جدا سازند اما در زمان حال نفس می کشند و با ارزش های مادی و مناسبات حاکم بر جامعه درستيزند.

در حکم، آدمها در تمام لحظه ها دارند خود را افشا می کنند. آنها گذشته تلخ و اندوهباری داشته اند و آنارشيسمی که در رفتارشان ديده می شود و تلخی، عصبيت و خشونتشان ريشه در گذشته شان دارد.

حکم فيلمی است که به طور آشکار گرايش به "فيلم نوار" دارد. اين را از همان تيتراژ شروع فيلم می توان دريافت که به شکل گرافيکی با ترکيبی از سايه يک گانگستر و پوسترهای فيلم های مشهور نوار و گانگستری ساخته شده است.

آنچه بيش از هر چيز از حکم يک فيلم نوار ايرانی می سازد، جبری است که بر زندگی شخصيت های فيلم حاکم است. آنها قربانی اين جبر محتوم اند و همين جبر است که آنها را به سمت فاجعه پيش می راند.

آنها همانند شخصيت های نوار هيچ کنترلی بر زندگی و آينده خود ندارند و مجبورند که سرنوشت تلخ و دردناک خود را بپذيرند و اگر آن را نخواهند بايد به مرگی اندوهبار تن دهند. آنها به دنيا می آيند تا رنج بکشند و يا نوميدانه بميرند.

	مسعود کيميايی و عزت الله انتظامی در پشت صحنه حکم

آنها حتی نمی توانند عاشق باشند چرا که عشقی در کار نيست. فروزنده می گويد "ما عاشق نيستيم، ما معتاد هميم" و يا وقتی که محسن به او می گويد که من عاشق توام در جوابش می گويد: "ای گه بگيرند اون کلمه عشق که از دهن تو درمی آد."

محسن در پايان فيلم به استقبال مرگ می رود. او هيچ تلاشی برای گريز از مرگ نمی کند و اجازه می دهد رضا معروفی (عزت الله انتظامی) راحت او را از پا درآورد، چون ديگر انگيزه ای برای ادامه زندگی ندارد. در واقع او به سراغ همان سرمايه بزرگی که رضا معروفی به نقل از صادق هدايت برای سهند می گويد يعنی مرگ و خودکشی می رود.

علاوه بر اين کيميايی موفق شده فضای سياه، تلخ، نوميد کننده و خشونت بار فيلم های نوار را به خوبی بازسازی کند. نورپردازی های کنتراست، خصوصا در صحنه های خارجی، قاب های بسته که محصوريت و درماندگی آدمها را منتقل می کند، شهری که زير چتر شب خوابيده و تبهکاران چون ارواحی سرگردان در آن می لولند، همه عناصری از فيلم نوارند که در فيلم حکم آگاهانه به خدمت گرفته شده اند.

ظاهرا کيميايی ژانر گانگستری را برای بيان بی رحمی، خشونت و فسادی که در بطن جامعه جاری است مناسب يافته و خواسته با قرار دادن شخصيت های داستان در چنين فضايی، بر زوال ارزش های انسانی و سلطه ارزش های مادی و روح شيطانی بر آدمها و جامعه تاکيد کند.

يکی از ويژگی های مهم فيلم های نوار تقابل خير و شر در آنهاست. روايت در فيلم حکم نيز بر اساس اين تقابل پی ريزی شده است. از سکانس اول فيلم که مهاجمان جوان به روی عنصر شر يعنی مهندس زنباره اسلحه می کشند، اين تقابل شکل می گيرد و با مرگ محسن، عنصر خيری که روحش را به شيطان می فروشد و به نمادی از شر تبديل می شود، خاتمه می يابد.

	عزت الله انتظامی در نقش رضا معروفی

با اين حال فيلم کيميايی برای تبديل شدن به يک نوار واقعی چيزهايی کم دارد. يکی از آنها و مهمترين آنها رمز و راز است. آدمهای فيلم تا حد زيادی ساده و يک بعدی اند و به دو دسته خوب و بد و سياه وسفيد تقسيم شده اند و پيچيدگی و عمق شخصيت های نوار را ندارند.

هيچ جنبه ای در وجود آنها نيست که تماشاگر برای شناختن آن خود را به زحمت بياندازد. آنها همانگونه اند که حرف می زنند و رفتار می کنند. محسن، ليلا، سهند، رضا معروفی و تک تک گانگسترهای فيلم در برخورد اول خود را به تماشاگر می شناسانند.

هيچ رازی در گذشته، حال و آينده آنها نيست که در پايان فيلم تماشاگر لذت کشف آن را دريابد يا اگر هست به شکل غير دراماتيکی افشا می شود. شخصيت سهند تا ميزان زيادی منفعل است و نقش مهمی در شکل گيری داستان و پيشرفت آن ندارد. پيشبرد روايت نيز در جهت گره گشايی نيست چون دراصل گره ای بسته نشده که بخواهد گشوده شود.

عنصر ديگری که بيش از هرچيز بيننده را اذيت می کند و بين فيلم کيميايی و سينمای نوار فاصله می اندازد موسيقی فيلم است که کمترين ارتباط را با فضاها و آدمهای فيلم دارد. جز موسيقی جاز پيتر گان که خيلی خوب بر روی تيتراژ نشسته است و با حال و هوای فيلم کاملا هماهنگی دارد و برخی از ترانه های قديمی زمينه، خصوصا ترانه "تو ای پری کجايی" قوامی، در بيشتر صحنه ها خصوصا در سکانس های آخر موسيقی کاملا نقش تخريبی دارد.

اما عليرغم تمام اين کمبودها، حکم همچنان نمونه خوبی از يک فيلم نوار ايرانی است که می توان آن را دوست داشت و به خاطر سپرد. خصوصا به خاطر فيلمبرداری عليرضا زرين دست و بازيگری درخشان عزت الله انتظامی، ليلا حاتمی، خسرو شکيبايی و پولاد کيميايی که قابليت های تازه ای از بازيگری در سينمای ايران را ارائه می کنند.